Trend analysis in crowd Monitoring

Er zitten verschillende aspecten aan de inzet van digitale technologieën om drukte te meten. Enerzijds zien we bij die inzet trends op het gebied van de maatschappij, de behoeften en verwachtingen van inwoners. Anderzijds kunnen we ook trends ontdekken in de technologie.

Maatschappelijke trends

Inwoners vragen meer inzicht, invloed en aanspreekbaarheid

De eerste maatschappelijke trend betreft het feit dat aandacht voor de inzet en impact van technologie de laatste jaren sterk toeneemt. Bewoners vragen overheden hierbij om grotere transparantie over de wijze waarop zij technologie inzetten en met welk doel zij dit doen, constateert onder meer het Rathenau Instituut. Inwoners en maatschappelijke organisaties onderzoeken ook de mogelijkheden om gemeenten hierover ter verantwoording te roepen, zoals via gekozen vertegenwoordigers in de raad.

Inwoners worden ook steeds nauwer betrokken, bijvoorbeeld in burgerpanels en ethische commissies die meedenken over de acceptabele inzet van sensoren of door het heft in eigen hand te nemen en samen met de buurt een sensornetwerk in te richten. Verschillende gemeenten hebben aangegeven dat het gebruik van online sessies een nieuwe doelgroep in staat stelt om mee te doen aan inspraak en vaak inspraak van goede kwaliteit oplevert.

De verwachting is dat deze trend richting méér transparantie en verantwoording zich doorzet. Voor gemeenten betekent het dat deze nieuwe ‘checks and balances’ geleidelijk onderdeel worden van de dagelijkse praktijk. Hierbij helpt het dat het proces deels opnieuw doorlopen moet worden als een technologie een upgrade krijgt of voor een nieuwe opgave wordt ingezet. Het eindresultaat is meer inzicht en invloed voor inwoners en aanspreekbaarheid voor gemeenten.

Privacy by design

Uit onderzoek van TNO blijkt dat alle gemeenten bij het inkopen van oplossingen in de buitenruimte privacy-by-design beschouwen als essentiële eis. Privacy-by-design houdt in dat het ontwerp van de technologie rekening houdt met privacy en kan zelfs betekenen dat digitale toepassingen privacy garanderen. Wanneer een digitale toepassing rekening houdt met privacy betekent dit óf dat er geen persoonsgegevens worden opgeslagen (privacy gegarandeerd) óf dat de oplossing zo’n lage inbreuk maakt op de privacy dat dit mag volgens het doel waar de oplossing voor bedoelt is. De Algemene verordening gegevensverwerking schrijft hier duidelijk voor waaraan voldaan moet worden en dit wordt zo nodig getoetst door de Autoriteit Persoonsgegevens.

Grondslag speelt een essentiële rol in privacyvriendelijk opereren. De vraag is daarbij in welke (gemeentelijke) taak de dataverzameling moet ondersteunen en bepaalt of deze bijvoorbeeld in de gemeentewet ligt, of een (politiek) besluit vraagt die invulling geeft aan de afwegingsruimte van de AVG. Gemeenten zijn hierin niet de enige belanghebbende, maar werken bijvoorbeeld samen met de Politie bij de aanleg en gebruik van sensoren. Zij verkennen de mogelijkheid van verschillende autorisaties voor verschillende grondslagen, zodat elke partij alléén gebruik maakt van de sensor voor zover hun grondslag toelaat.

Gemeenten kunnen in hun inkoopproces voorwaarden stellen rondom privacy, wat ertoe leidt dat leveranciers oplossingen creëren die aan deze voorwaarden kunnen voldoen. Zij werken ook processen uit om die voorwaarden verankerd worden in de organisatie en bij de gebruikers, met bijvoorbeeld aanvullende toetsing wanneer het doel van een oplossing gewijzigd wordt.

Naast voorwaarden in het inkoopproces blijkt uit het TNO-onderzoek dat er ook gemeenten zijn die het inkoopproces hierop hebben aangepast met aanvullende eisen. Hierbij kan in plaats van direct een inkoopverzoek eerst een gesprek met een mogelijke leverancier gevoerd worden om ethische aspecten van de oplossing te bespreken. Ook zijn er gemeenten die de oplossing eerst bespreken met een burgerpanel om aanvullende zorgen, bezwaren en ook kansen boven tafel te kunnen halen. Uit de interviews komt ook naar voren dat leveranciers van bijvoorbeeld camerasystemen zich bewust lijken te zijn van de gevoeligheden, en hebben ook vaak het privacy-by-design principe als uitgangspunt.

Technologische trends

Slimme of domme apparatuur

Door technologische ontwikkeling is steeds meer mogelijk op het gebied van druktemetingen, maar de grote vraag voor gemeenten is vaak in hoeverre alles dat mogelijk is ook wenselijk is. In de buitenruimte kan zowel ‘slimme’ als ‘domme’ apparatuur worden ingezet. Slimme apparatuur is veelzijdig en biedt (soms te) veel mogelijkheden, waar domme apparaten slechts voor één doel geschikt zijn. Beide opties komen voor bij gemeenten in Nederland en kennen zowel voor- als nadelen.

Een voorbeeld: Bij het vervangen van een stoplichtinstallatie wordt de dure meetlus die ingefreesd zit in de weg vervangen door een goedkopere camera. Dit kan zowel een slimme als een domme camera zijn die een signaal stuurt naar de aansturing van het stoplicht. In de domme variant stuurt de camera een signaal als hij een auto ziet naderen, bij de slimme variant kan de camera ook doorgeven hoe snel de auto rijdt, hoeveel auto’s eraan komen, welke richting ze afslaan en of er wellicht een ongeluk is of door rood gereden wordt.

Een slimme camera biedt echter geen garantie op een slim systeem. De camera kan wel meer zien, maar de aansturing van het stoplicht kan hier nog niet altijd mee om gaan. Een slim systeem zou dan ook een aanpassing in de aansturing vereisen. Ook is het in een slim systeem mogelijk om bepaald rijgedrag aan te duiden als ongewenst, bijvoorbeeld wanneer auto’s door rood rijden. Om slimme apparatuur goed toe te passen worden dus meer afwegingen gevraagd van gemeenten, ook om in de toekomst onwenselijk gebruik van de apparatuur te voorkomen. Voorbeelden van zulke afwegingen zijn op het gebied van privacy, ethiek en proportionaliteit. Deze afwegingen zijn politiek van aard en zelden binair. Daarom is nauwere en genuanceerde betrokkenheid van de Raad op deze dossiers gewenst. 

Een ‘domme’ oplossing kan ook voordelen bieden. Domme camera’s zijn volledig toegespitst op één taak, de dataverzameling kan daardoor beperkt worden, waardoor deze oplossing privacyvriendelijk is en in de toekomst ook zal blijven. Dit gaat bijvoorbeeld om een camera met een beperkte beeldresolutie of zelfs een ‘schuifje’ dat naar voor de lens schuift als hij niet in gebruik is. Ook kan het hierdoor zijn dat deze oplossing met minder opstartkosten en onderhoudskosten gemaakt kan worden.  Het kan er echter wel voor zorgen dat innovatie geremd wordt, aangezien eenmaal aangeschaft er slechts beperkt vernieuwd kan worden met deze oplossing. Ook kan het leiden tot vragen van bewoners, zoals wanneer een misdrijf in het zicht van de ‘camera’ plaatsvindt, maar deze niet kan helpen bij de opsporing van daders. Het gemeentebestuur maakt hierin een bewuste, politieke, keuze. Een voorbeeld daarvan is de gemeenten Nijmegen. Daar zeggen ze: ‘Privacy by design is belangrijker dan de laatste 5% nauwkeurigheid.’

Deelbare technologie in plaats van totaaloplossing

Een andere trend in de technologie betreft het feit dat in de bij gemeenten geleverde technologieoplossingen een verschuiving plaats lijkt te vinden van het inkopen van één totaaloplossing voor een specifieke rapportage, naar het inkopen van meetapparatuur die ruwe data levert die door de gemeente zelfstandig geanalyseerd kan worden en tot meerdere soorten rapportages kan leiden. Beide varianten wordt op dit moment door marktpartijen geleverd.

Deze verschuiving zorgt er voor dat er in andere samenstellingen van gemeentelijke gebruikers (veiligheid, evenementen, economische ontwikkeling, etc.) nieuwe combinaties gemaakt kunnen worden van meerdere bronnen van verschillende data (denk bijvoorbeeld aan drukte in een gebied gecombineerd met OV en verkeersdata). Dit leidt tot meer en beter inzicht en een breder algemeen beeld van de situatie in de stad waarbij niet alle kennis bij één marktpartij komt te liggen.

Wanneer de hele totaaloplossing ingekocht wordt ligt ook de volledige verantwoording bij één partij. Dit zorgt voor duidelijke lijnen als iets mis gaat. Bovendien heeft in zo’n geval de partij die het levert ook alle kennis in huis om de oplossing neer te kunnen zetten. Een nadeel is echter dat de gemeente vervolgens volledig afhankelijk is van de leverancier wanneer er nieuwe rapportages gevraagd worden. Hierdoor is het ook lastiger om over te stappen van leverancier (vendor lock-in) of verschillende delen van de stad met andere technologie uit te rusten.

Bij een aparte inwinning en toepassing is de verantwoordelijkheid verdeeld over meerdere partijen. Hierdoor wordt het systeem voor de gemeente complexer en moet de gemeente ook zelf een deel van de kennis in huis hebben. Dit zorgt voor een grotere vrijheid en flexibiliteit om systemen van verschillende partijen door elkaar te gebruiken wanneer ze zich aan dezelfde afspraken en standaarden houden. Ook wordt het mogelijk om meerdere dwarsdoorsnedes te maken van dezelfde dataset aan de hand van de juiste domeinkennis.