Georganiseerde misdaad trends in Amsterdam

Fluïde netwerken
Europol constateert dat de meerderheid van de criminele groepen in de EU losse netwerken zijn die zich formeren rond een kerngroep en dat de overige 40% van de groepen een hiërarchische structuur kent. Politiemedewerkers herkennen dit. Zij zien dat de aard van de georganiseerde criminaliteit verandert. Er is veelal geen sprake meer van strakke top-down organisaties, maar van fluïde netwerken die lastig grijpbaar zijn voor opsporingsinstanties. Er wordt gewerkt in wisselende
samenstellingen. Concepten als ‘crime as a service’, ‘moordmakelaars’ en ‘uitzendkrachten voor de onderwereld’ wijzen op de mogelijkheden om criminele dienstverlening in te kopen en op de vervangbaarheid van criminelen binnen een netwerk. Bijna 60% van de criminele groepen houdt zich, aldus Europol, bezig met corruptie waarbij sprake is van het gericht ‘werven’ van ambtenaren of een specifieke sector als deel van hun ‘business strategy’.

De ongrijpbaarheid wordt vergroot doordat uitvoerende taken binnen criminele netwerken worden uitbesteed aan – veelal -
jonge jongens en meiden. Zij leveren hand- en spandiensten, verdienen daarmee (goed) geld en stijgen op de criminele
ladder. Zo is in 2021 een extreme stijging te zien van het aantal uithalers dat werd aangehouden. Recent onderzoek wijst
op betrokkenheid van vissers bij de drugshandel: zij pikken pakketten met drugs op uit zee en brengen deze aan land.
Dergelijke verleners van criminele diensten zijn degenen die als eerste bij justitie in beeld komen. De ‘grote vissen’ blijven veelal onzichtbaar en buiten bereik.

Grenzeloos en onaantastbaar
Er is sprake van een veranderende attitude onder criminelen, zo merken politiemedewerkers en ze beschrijven de al eerder
ingezette tendens van verharding en nietsontziendheid waarbij men het zich als crimineel veroorlooft ‘fouten’ te maken. Hierbij worden ook onschuldige burgers en vertegenwoordigers van de rechtsstaat slachtoffer van – al dan niet dodelijk - geweld.

Moordopdrachten worden niet alleen gegeven vanuit zakelijke motieven maar ook vanuit meer irrationele beweegredenen als het nemen van wraak, het tonen van macht en het inboezemen van angst. Politiemedewerkers omschrijven het als een vorm van terreur zonder regels en zonder geweten. Ze wijzen daarbij in concreto op de aanslag op Peter R. de Vries in juli 2021 en de werkwijze van het criminele netwerk rond Taghi. De bedreigingen richting gezagsdragers maken duidelijk dat men bereid is ver te gaan en lak heeft aan de rechtsstaat. Waar de meeste criminele samenwerkingsverbanden verkiezen in de luwte – onder de radar en onzichtbaar – te opereren, zien politiemedewerkers nu ook criminele groepen zich juist openlijk
manifesteren met hun criminele gedragingen, daarmee hun onaantastbaarheid onderstrepend. Onaantastbaar hangt samen met ongrijpbaar en niettraceerbaar. Mensenhandel- en smokkel zijn voorbeelden van delicten waar lastig de vinger op te leggen is, omdat zij moeilijk bewijsbaar zijn. Het is volgens politiemedewerkers helder dat hier bepaalde netwerken actief zijn, maar de pakkans is relatief klein en het zicht op criminele samenwerkingsverbanden, evenals het daadwerkelijke zicht op daders ontbreekt. Wat wel opvalt is het grote aantal jonge verdachten van seksuele uitbuiting, circa een derde is jonger dan 23 jaar. De Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen stelt: “Ik kan niet genoeg benadrukken hoe verontrustend ik het vind dat zulke jonge mensen zich schuldig maken aan zulke ernstige misdrijven. We weten nog te weinig van de daders, hoe en waarom ze doen wat ze doen. Daar moeten we meer over weten, want zonder daders zijn er geen slachtoffers.”

Mensensmokkelaars zijn zeer flexibel wat betreft hun werkwijze. Zij passen zich snel aan naar gelang omstandigheden als het weer, beschikbaar transport en de aanwezigheid van politie en justitie. Migranten worden vaak het slachtoffer van geweld of de dreiging met geweld. Bovendien wordt hun leven op het spel gezet door zeer onveilige wijzen van transport.

Alomaanwezig & ondermijnend
Alles draait uiteindelijk om geld en het is duidelijk dat ‘crime does pay’, voornamelijk met drugshandel. Nederland is een logistiek knooppunt voor o.a. de cocaïnehandel en Nederland en België staan bekend als de belangrijkste draaischijf voor cocaïnesmokkel naar Europa. Ook al staat Nederland in het buitenland bekend als ‘narcostaat’, de meningen onder politiemedewerkers zijn hierover verdeeld. Ze zijn het er wel over eens dat er veel naïviteit bestaat in de maatschappij omtrent de drugswereld, de hoeveelheid geld en het geweld dat erin omgaat. In 2021 werd 70.571 kilo cocaïne gevonden in de haven van Rotterdam, waar er in 2020 nog 48.000 in beslag genomen werd. Ook wordt een grote stijging van het aantal drugsdumpingen waargenomen. Via het kraken van cryptotelefoons die gebruikt werden door criminelen is zicht
verkregen op dynamische drugslabs die snel switchen met betrekking tot waar en wat ze produceren. Het onderstreept het fluïde en internationale karakter van de netwerken. Duidelijk is dat er grote hoeveelheden geld in het wereldje omgaan. Criminelen zijn aanwezig op de vastgoedmarkt, ze beleggen, doen aan oplichting, witwassen en aan digitale- en cybercriminaliteit als Marktplaatsfraude en phishing, maar ook mensenhandel- en smokkel zijn bronnen van inkomst. Volgens de gemeente Amsterdam was 15% van de woningaankopen in 2020 onverklaarbaar en kan dit te maken hebben met ondermijning, oftewel invloed van georganiseerde misdaad.

De ondermijnende invloed van georganiseerde criminaliteit is overduidelijk. Dit wordt onderstreept door de mate van corruptie die zichtbaar werd door de ontsluiting van cryptotelefoons en door de rol die facilitators -dienstverleners in de bovenwereld - hebben binnen criminele netwerken. Een van de advocaten van Taghi wordt verdacht van “betrokkenheid bij de voorbereiding en uitlokking van zeer ernstige en gewelddadige strafbare feiten”, waaronder het beramen van een ontsnappingspoging uit de EBI (Extra Beveiligde Inrichting) in Vught. Daarnaast is bekend dat criminelen ‘hun mensen’ op cruciale plekken in de bovenwereld positioneren en dat er sprake is van voortgezet crimineel handelen tijdens detentie.

Ondermijning is merkbaar op lokaal niveau in de wijken en buurten. Politiemedewerkers geven aan dat georganiseerde criminaliteit daar ‘neerdaalt’. In het bijzonder kwetsbare personen en jongeren raken hierbij betrokken. Drugslabs worden aangetroffen in woonwijken en misdaad is daarmee niet langer een wereld ‘ver van je bed’. Ook het bijbehorende geweld vindt plaats in het lokale, en kan een verlammend effect hebben. Eind november 2021 werden twee welzijnsorganisaties in Nieuw-West getroffen door molotovcocktails. De wijkagent kwam er te vaak langs, menen anonieme bronnen. Men sprak van een “gerichte aanslag.''

Er is zicht aan het ontstaan op criminele activiteiten op logistieke knooppunten als de haven en de bloemenveiling. Het lijkt een relatief klein deel van de ondernemers te zijn dat zich hier mee inlaat. Wel laten de arrestaties naar aanleiding van de ontsluiting van de cryptotelefoons zien dat er een drugsbende actief was op de veiling129 en is er 300 kilo cocaïne ontdekt in een partij bloemen.130 Dat er sprake is van criminaliteit in de haven van Rotterdam is algemeen bekend en komt vaak in de media naar voren. Er zijn zorgen om verplaatsing van criminaliteit van de Rotterdamse naar de Amsterdamse haven als ‘uitwijkhaven’ voor criminelen mede vanwege de ‘versnipperde samenwerking' tussen de lokale autoriteiten. Het verdwijnen van het team Water Havens helpt hierin zeker niet, aldus politiemedewerkers: de signalerende functie van de politie in de haven staat onder druk en opgebouwde specialistische kennis verdwijnt.

Criminele geldstromen
Criminaliteit is lucratief en de verdienmodellen zijn oneindig in variatie. Rond 16 miljard euro werd er jaarlijks in Nederland op niet-legale wijze verdiend en witgewassen aldus een rapport uit 2018 van het WODC.133 De verwachting van de Rekenkamer is dat tijdens de coronapandemie meer geld wordt witgewassen dan voorheen. Duidelijk is dat criminelen creatief zijn in het bedenken van manieren om geld te verkrijgen. Dat doen ze met drugshandel, lastig te bewijzen delicten als uitbuiting en op het oog complexe vormen van cybercriminaliteit. Het varieert van een simpel ‘goederenverkoop-model’ waarbij de klant betaalt per gekocht product, tot een geavanceerd ‘servicemodel’, als bijvoorbeeld bij ransomware. Experts geven aan dat het voor hen lastig is om alle verdienmodellen te doorgronden en in kaart te brengen. Tijd, capaciteit, kennis, ervaring en het gebrek aan informatie zijn beperkende factoren.

Feit is dat het OM en de opsporingsdiensten in 2020 met het aanpakken van criminele geldstromen flinke stappen hebben gezet. In 2020 werd voor een bedrag van 303 miljoen euro (2019: 258,1 miljoen euro) aan beslag gelegd, waaronder veel contant geld en cryptovaluta. Ook de eenheid Amsterdam heeft goed gepresteerd: de afpakdoelstelling voor 2021 is gehaald.

Hoe nu verder?
Onder politiemedewerkers bestaat het beeld dat men soms bezig is te dweilen met de kraan open: criminelen beschikken over meer middelen, kennis en mankracht dan de politie en zij opereren meer proactief waar de politie veeleer reactief acteert. Het wordt door velen ervaren als ‘een ongelijke strijd’.

De data van de gehackte cryptotelefoons levert echter een schat aan informatie op en bevat veel aanknopingspunten voor de opsporing. Met als resultaat tot nu toe dat er geld, wapens en cocaïne afgepakt is, criminele groepen in kaart gebracht zijn, er waardevolle informatie verstrekt is aan diverse opsporingsteams en verdachten zijn aangehouden. De verwachting is dat deze data in de nabije toekomst nog veel meer lopende onderzoeken zal kunnen bedienen en dat het in
2022 zal leiden tot meer veroordelingen. De keerzijde van de grote hoeveelheid cryptodata die ontsloten wordt, is dat het rechtssysteem mede hierdoor vol loopt. Het is ondoenlijk om alle zaken die hierin besloten liggen op te pakken.

Politiemedewerkers verwachten dat verschil gemaakt kan worden door in te zetten op preventie, door meer te investeren in wijken en op jeugdig ‘aanstormend talent’ in criminele organisaties. Dit is in lijn met wat Pieter Tops bepleit in de aanpak van ondermijning in de wijken: het combineren van preventie en repressie waarbij politie en het sociaal domein samen als bondgenoten werken.137 Daarnaast zet de politie
samen met haar partners, o.a. in RIEC verband, in op integrale aanpak van georganiseerde criminaliteit om slagvaardiger en efficiënter te kunnen opereren. In ‘Driehoek tegen drugscriminaliteit’ presenteerden de gemeente, het OM en de politie van Amsterdam hun plannen om drugsgerelateerde problemen aan te pakken. Via preventieve en repressieve interventies zet men in op o.a. bewustwording, het bieden van perspectief aan jongeren en het tegengaan van excessief geweld.

Productie, handel en bezit van de designerdrug 3-MMC is sinds november 2021 verboden. Het kabinet werkt aan een breder verbod, om te voorkomen dat er een nieuwe versie van op de markt komt. Amsterdam heeft zich aangesloten bij gemeenten die verkoop van lachgas in de horeca en op evenementen verbieden.140 Het CDA wil gebruikershoeveelheden harddrugs niet meer gedogen. Op 1 januari 2022 gaat nieuwe wetgeving ter versterking van de aanpak ondermijning in. Daarin worden precursoren verboden, en wordt illegaal verblijf op logistieke terreinen (o.a. de haven) strafbaar met een gevangenisstraf van één jaar.

De minister van Justitie en Veiligheid stelde op Prinsjesdag 2021 geld beschikbaar voor het stoppen van ondermijnende criminaliteit, waarvan een groot deel voor het opsporen en bestraffen van zware criminaliteit en het afpakken van crimineel geld. Ook het MIT (Multidisciplinair Interventie Team) komt voort uit een initiatief van de minister van JenV. Dit team ‘in opbouw’ met specialisten vanuit diverse opsporingsinstanties, richt zich specifiek op het bestrijden van criminele netwerken. Sommigen zien het als oplossing om ‘nieuwe Taghi’s’ te voorkomen, bij anderen zijn de verwachtingen laag van wat dit
team kan bewerkstelligen.

Een aantal Europese ministers van Veiligheid en Justitie hebben naar elkaar uitgesproken om verdienmodellen van criminelen te verstoren. Er zijn plannen gemaakt om het afpakken van crimineel vermogen te vergemakkelijken en om spoedbevriezing van een financiële transactie mogelijk te maken om te voorkomen dat crimineel geld wordt weggesluisd. Deze voornemens passen in een ontwikkeling die sinds 2019 in gang is gezet met de Nationale Aanpak Witwassen.

Na de aanslag op Peter R. de Vries en in relatie tot het proces rond Taghi, wordt met regelmaat de vraag gesteld: wat kan Nederland leren van de Italiaanse aanpak van de maffia? Nicola Gratteri, die het megaproces tegen de ‘Ndrangheta’, de maffia in het zuiden van Italië leidt, stelt dat Nederland de maffia onderschat. Wat volgens hem nodig is: “Zwaardere straffen, een betere uitrusting, verdergaande regelgeving en meer mankracht.